Teksten

Kunst is geen hokus pokus

Openingswoord door Rob Smolders uitgesproken bij de tentoonstelling: Hans Klein Hofmeijer, ‘Het vinden van een beeld’, galerie Smarius/Steven Sterk, 28 novmber 2010

Kunst wordt gemaakt door mensen. Als iets betekenis heeft voor degeen die het gemaakt heeft, zal een ander er ook betekenis in zien.

Hans Klein Hofmeijer laat hier een keuze zien uit zijn werk van de afgelopen tien jaar. Ik heb de lijst met titels bestudeerd en er en aantal trefwoorden in aangestreept die vaker terugkeren:

Ziel, hoofd, denken: dat spreekt voor zich.

Galm, lichtval, ‘door woorden voortgestuwd’: dat is horen, zien en bewegen. Dit duidt op beweging,verschillende vormen van energie die de zintuiglijke wereld aanraken.

Verzameling, reservoir, ‘alles recht gelegd’: een streven naar orde.

Landschap, shelter, ‘vanuit de veiligheid’: het zoeken naar bescherming.

Er wordt verwezen naar tekens, woorden, iets wordt enigmatisch genoemd: er is spraken van symbolen en raadsels.

Tenslotte is er een verwijzijng naar het tekenen: ‘vanitas gekras’.

De vraag is: wat ziet HKH op het moment dat hij tekent? Een landschap? Een vrouw? Een monster? Een vlek?

Zijn beelden zijn figuratief. Ze appelleren aan een herkenbare wereld.

Hij benoemt ze met abstracte begrippen: denkbeeld, achterkant, verdieping. Maar de inspiratie komt uit de natuur. Uit bestaande vaste vormen maar ook uit processen. Uit opstijgende bewegingen, glooiingen, kraters en holtes, uit erupties en stromingen, uit hangen en wurgen. Dikwijls stralen de vormen in zijn tekeningen iets uit of ze spatten uit elkaar. Er is energie in deze wereld. Schijnbaar ongerichte energie die kapot maakt en creéert. Zoals een vulkaan zijn omgeving vernietigt, van vorm laat veranderen en er een nieuwe natuur laat groeien. In de naruur houden tegengestelde krachten een eeuwigdurende kringloop op gang.

HKH reist graag omdat hij rusteloos zoekt naat een plek waar hij zich  thuis voelt, een onderkomen. Daarin lijkt hij op de Friese dichter Slauerhoff die schreef dat hij alleen in zijn gedichten zou kunnen wonen. Zijn gemoed past bij dat van de negentiende-eeuwse romanticus. Hij is op zoek naar veiligheid maar laat zich graag verleiden door de sublieme ervaring. De neerslag van die beleving is niet meer dan een vergeefse poging tot registreren, vanitas gekras .Hij zoekt naar rust en voelt voortdurend dreiging. Het lichaam is tegelijkertijd het huis van de rede, het denkbeeld, en van de de ziel waarin de duivel gevaren kan zijn.

In het midden van de negentiende eeuw zagen kunstenaars zich geconfronteerd met het bovennatuurlijke: monsters, duivels, demonen en geesten bevolkten hun werk. Eingenlijk waren dat symbolen van het onzegbare, van alles wat groter is dan de mens kan bevatten. Charles Baudelaire schreef in ‘Le sleen de Paris’: ‘ En nu ontstelt de diepte van de hemel mij; die helderheid brengt me tot wanhoop. De ongevoeligheid van de zee, de onveranderlijkheid van het schouwspel maken me opstandig. Oh! Moeten wij eeuwig lijden of altijd vluchten voor wat mooi is? Oh natuur, die meedogenloos betovert, die het altijd van mij wint, laat me! Houd op verlangens op te roepen en mijn trots te beproeven! Het onderzoek van het schone is een duel waarin de kunstenaar schreeuwt van angst, voordat hij zich gewonnen geeft.’ Merk op dat Baudelaire niets schrijft: voordat hij wint, maar: voordat hij zich gewonnen geeft. De sublieme ervaring is een moment van overgave.

HKH laat zich uitdagen door wat de ziel hem influistert. Hij zoekt er beelden voorin de natuur. Zijn schrijvende hand moet de bezwering tot stand brengen. Hij tekent en schrijft. En hij plakt, combineert flarden tot een nieuw geheel. Alles op klein formaat. Hij schrijft de titel op de tekening als bewijs dat die deel uitmaakt van het kunstwerk. Hij noteert ook de datum op het blad, als bewijs dat deze tekening een neerslag is van een moment. Daarmee laat hij ook zien dat zijn kunst stemmingskunst is. Kunst van het moment, van de concentratie.

Het is kleine kunst. Ontroerende en soms vervoerende kunst. Kunst van een roes. Van de stilte. Van het weinig dat al gauw genoeg is om een hoofd te kunnen vullen.

Hij maakt voorzichtige kunst. Transparant. Bescheiden. Hij zoekt naar beheersing door overgave. Maar het volgen van zijn verbeelding en sensaties leiden hem op een moeilijk begaanbaar pad. Het kan soms beter lukken dan op andere momenten. Het kon best eens zijn dat overgave als leidraad voor het scheppen een tamelijk moeilijke opgave is. Het lijkt allemaal zo gemakkelijk, nu het werk hier hangt en het een titel heeft en een prijs, en wij wijn drinken en elkaar feliciteren. Wij waren er niet bij toen HKH zijn tekeningen maakte, of in het veelvoud van momenten toen hij zijn tekeningen niet maakte omdat iets hem tegenhield. Het gevoel dat alles inspanning vergeefs is, het spleen, de melancholie, ze liggen steeds op de loer. Melancholie is geduldig, veel geduldiger dan de scheppende mens.

In dezelfde bundel van Baudelaire waaruit ik zojuist citeerde, schrijft hij: ‘Om de vreselijke last van de Tijd die uw schouders breekt en u ter aarde doet buigen niet te voelen, moet u zich onophoudelijk bedrinken. Bedrink u, bedrink u telkens weer, zodat u geen slaaf wordt van de Tijd, die ons tot martelaren maakt! Word dronken van wijn, poëzie of deugd, wat u maar wilt.’

Het is mogelijk dat elk geslaagd kunstwerk dat HKH aflevert, een kleine overwinning is op de tijd. Dat zou een felicitatie waard zijn. Maar die overwinningen van het scheppen liggen achter hem. Voor hem wachten nieuwe duels en weer zal hij het gevoel hebben nergens thuis te zijn en met zijn gekras niets bereikt te hebben. Dat is het lot van de kunstenaar di zijn stemmingen wil volgen en durft te zwerven om thuis te komen.

Zo bezien is de kunst- ik bedoel nu alle kunst- een klein daad. Kleine maar moedig.

Laten wij de kunstenaar bijstaan, in elk geval op deze zondagmiddag, en ons bedrinken aan zijn poëzie. Misschien ook aan de wijn, maar dan als ode aan de moed van de kunstenaar iets kleins te verrichten dat groots is in zijn streven.

Tekst door: Rob Smolders

» terug naar Teksten